Prawa Pacjenta

Prawa pacjenta stanowią integralną część szeroko rozumianych  praw człowieka i zostały wyodrębnione ze względu na szczególną sytuację, w jakiej znajduje się pacjent, który w wyniku choroby popada w słabość i uzależnienie, i ze względu na to wymaga specjalnej ochrony. Prawa przysługujące pacjentowi zostały sformułowane w formie powinności lekarza, pielęgniarki czy położnej.

Podkreślić również trzeba, iż istota praw pacjenta związana jest ze swoistą relacją łączącą pacjenta i lekarza (lub inny personel medyczny). Relacja ta charakteryzuje się nierównością podmiotów - pacjent jest laikiem w sprawach medycznych i w sytuacji choroby jego los zależy od profesjonalistów. Wzmocnieniu jego sytuacji w tej nierównej relacji służą prawa pacjenta. Relacje pomiędzy pacjentem a osobami udzielającymi świadczeń medycznych, coraz rzadziej pozostawiane są obyczajowości społecznej, etyce zawodowej, czy też swobodnie zawieranym umowom, za to stają się przedmiotem regulacji ustawowej.

Obecnie zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej jako ustawa), pacjentowi przysługuje prawo do:

1. Życzliwego traktowania i poszanowania godności osobistej (art. 20. 1. ustawy).
2. Do umierania w spokoju i godności. Pacjent w stanie terminalnym ma prawo do świadczeń zdrowotnych zapewniających łagodzenie bólu i cierpienia (art. 20. 2. ustawy).
3. Obecności osoby bliskiej podczas udzielania świadczeń zdrowotnych (art. 21. 1. ustawy).
4. Udzielania świadczeń zdrowotnych bez obecności osób trzecich, wyjątek występuje gdy jest to niezbędne ze względu na rodzaj świadczenia albo gdy pacjent wyrazi zgodę, (art. 22. 2. ustawy).
5. Poszanowania prywatności i zapewnienia intymności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych (art. 22. 1. ustawy).
6. Zachowania tajemnicy o swoim stanie zdrowia, a jeśli pacjent wyrazi takie życzenie, nawet zachowania tajemnicy w stosunku do swoich najbliższych. Pacjent ma prawo do wskazania osoby, która może być informowana o stanie jego zdrowia (art. 13 ustawy).
7. Opieki sprawowanej przez personel o kwalifikacjach zapewniających wysoki poziom udzielanych świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej (art. 6. 1. i Art. 8 ustawy).
8. Dostępu, w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnych, do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń (art. 6. 2. ustawy).
9. Natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia (art. 7 . 1. ustawy).
10. Przystępnej i zrozumiałej informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, rokowaniach i postępach w leczeniu (art. 9 ustawy).
11. Informacji o planowanych badaniach, zabiegach, ich przebiegu, ryzyku i korzyściach. Jeśli istnieje możliwość zastosowania różnych metod diagnostycznych, pacjent ma prawo współuczestniczenia w dokonywaniu wyboru (art. 16 ustawy).
12. Kontaktu osobistego z osobami z zewnątrz oraz opieki pielęgnacyjnej przez osobę bliską lub przez inną wskazana osobę (uprawnienie to może być ograniczone ze względów sanitarno-epidemiologicznych, porządkowych lub ze względu na warunki innych chorych w szpitalu), (art. 34 ustawy).
13. Kontaktu telefonicznego i korespondencyjnego z osobami z zewnątrz. Koszty związane z zapewnieniem dostępu do tych świadczeń nie mogą obciążać budżetu zakładu opieki zdrowotnej (art. 33 ustawy).
14. Korzystania z opieki duszpasterskiej, a w razie pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia, kontaktu z duchownym jego wyznania (art. 36 i 37. ustawy).
15. Zastrzeżenia, aby po jego śmierci nie pobierano z jego zwłok tkanek, narządów lub komórek w innym celu niż dla ustalenia przyczyny zgonu (art. 5. 1. ustawy o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów).
16. Zastrzeżenia, aby po jego śmierci odstąpiono od sekcji zwłok (art. 24. 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
17. Wniesienia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza (art. 31.1. ustawy).
18. Przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. Koszty realizacji tego prawa ponosi zakład opieki zdrowotnej (art. 39 ustawy).
19. Dochodzenia swoich praw, składania skarg i zażaleń poprzez wystąpienie do osób zapewniających bezpośrednią opiekę (ordynator, lekarz prowadzący, pielęgniarka) lub do dyrektora szpitala.
20. Uzyskania informacji o prawach pacjenta. Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia tę informację w formie pisemnej, poprzez umieszczenie jej w swoim lokalu, w miejscu ogólnodostępnym (art. 11 ustawy).
21. Uzyskania informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez dany podmiot, w tym o profilaktycznych programach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, realizowanych przez ten podmiot.

Pacjentowi nieletniemu przysługują takie same prawa jak pacjentowi pełnoletniemu z tą tylko różnicą, że informacja o jego stanie zdrowia przekazywana jest rodzicom lub opiekunom prawnym. Oni również decydują o wyrażeniu zgody lub odmowie jej udzielenie na proponowane zabiegi i badania.
 

Obowiązki Pacjenta

Obowiązki związane z samym procesem leczenia rzadko znajdują bezpośrednie umocowanie w przepisach ustawy. W związku z faktem, że to pacjent jest zawsze osobą słabszą w kontaktach z placówką zdrowia, w przepisach podkreśla się przede wszystkim jej prawa, co jednak nie oznacza że na pacjencie nie spoczywają żadne obowiązki. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej w art. 18a, dodanym w drodze nowelizacji, która weszła w życie 30 marca 2001 r. nakłada na placówki ochrony zdrowia obowiązek stworzenia regulaminu porządkowego. W ustawie wskazano, co powinno znaleźć się w takim dokumencie - art. 18a ust. 1a pkt 4 wymienia, że elementem koniecznym każdego takiego dokumentu są prawa i obowiązki pacjenta. Należy pamiętać jednak, że regulamin taki nie może naruszać praw pacjenta określonych i wynikających z przepisów ustawy o prawach pacjenta i innych. Każdy z pacjentów ma prawo zapoznać się z regulaminem i dowiedzieć się jakie obowiązki zostały na niego nałożone w danym zakładzie opieki zdrowotnej.
 

Lista najważniejszych obowiązków pacjenta, stworzona na podstawie kilku regulaminów porządkowych placówek opieki zdrowotnej, przedstawia się następująco:

Pacjent powinien w szczególności:

1. Zachowywać się kulturalnie.
2. Przestrzegać higieny osobistej oraz utrzymywać właściwy stan sanitarny swojego otoczenia (w tym zakresie wiele placówek wymaga od pacjentów posiadania własnych szczoteczek do zębów oraz mydła).
3. Nie zakłócać spokoju innym chorym oraz personelowi zakładu, w szczególności chodzi o przestrzeganie ciszy nocnej (najczęściej są to godziny od 22.00 do 6.00).
4. Stosować się do ustalonego porządku pracy zespołu - wiele zakładów opieki zdrowotnej wymaga od pacjenta, aby był on obecny w swojej sali w godzinach obchodu, wykonywania zabiegów oraz wydawania posiłków.
5. Posiadać odpowiednie dokumenty - w zależności od rodzaju placówki będzie to: dowód osobisty, dowód potwierdzający podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu (książeczka ubezpieczeniowa, odcinek renty lub emerytury), skierowanie od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego czy wyniki badań wykonanych lub zleconych do wykonania przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.
6. Nie opuszczać terenu szpitala, chyba, że został do tego upoważniony przez odpowiednią osobę.
7. Stosować się do zaleceń lekarza.
8. Zaniechać przyjmowania jakichkolwiek leków oraz nie poddawać się żadnym zabiegom medycznym bez zezwolenia lekarza.
9. Współpracować z personelem placówki w wykonywaniu czynności zmierzających do poprawy stanu zdrowia chorego.
10. Uzyskać zgodę na spożycie lub podanie do spożycia innym pacjentom żywności i napojów przyniesionych spoza placówki.
11. Poszanować własność placówki (wiele regulaminów przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody wyrządzone w mieniu placówki dokonane z winy pacjenta).
12. Złożyć do depozytu wszystkie wartościowe przedmioty będące w jego posiadaniu (wiele placówek w regulaminach zastrzega, że nie ponosi odpowiedzialności za zagubienie rzeczy takiego rodzaju nie złożonych do depozytu).
13. Wykupić przepisane leki i zażywać je w według stosowanych zaleceń.

Pacjentowi nie wolno:

1. Przechowywać na terenie placówki artykułów żywnościowych łatwo psujących się.
2. Wnosić do placówki ani spożywać napojów alkoholowych.
3. Palić tytoniu poza miejscami do tego przeznaczonymi.
4. Stosować środków odurzających.